ล่มสลาย สุโขทัย

เมื่อพญาเลอไทพระราชโอรสของพ่อขุนรามคำแหง ขึ้นครองราชย์เมืองสุโขทัยแล้วได้ตั้งให้พระมหาธรรมราชาลิไท ซึ่งเป็นราชโอรส ไปครองเมืองศรีสัชนาลัย แต่ปรากฏต่อมาว่าพญางั่วนำถุม ได้เข้ามาเป็นกษัตริย์แทนพญาเลอไท คงจะเป็นเพราะความอ่อนแอของพญาเลอไท กระทั่งสุดท้าย ค.ศ.1347 พระมหาธรรมราชาลิไท ก็ได้ยกทัพมาจากศรีสัชนาลัยเข้ายึดเมืองสุโขทัยได้สำาเร็จ เมื่อพระมหาธรรมราชาลิไท สามารถปรามปรามศัตรูทางการเมือง ซึ่งอาจจะเป็นญาติวงศ์พระร่วงกันเองแต่ต่างสาย

โดยยกทัพมาจาก เมืองศรีสัชนาลัยเข้ายึดเมืองสุโขทัยได้แล้วในเวลาต่อมาพระเจ้าอู่ทองแห่งกรุง ศรีอยุธยาที่กำาลังเข้มแข็งมากยิ่งขึ้นได้ให้พี่หรือน้องของพระมเหสีของพระองค์ คือขุนหลวงพะงั่ว ขึ้นไปยึดเมืองเหนือ โดย ขุนหลวงพะงั่วสามารถเข้ายึดเมืองสองแคว ซึ่งถือเป็นฐานอำนาจสำาคัญของสุโขทัยเอาไว้ได้ ต่อมาขุนหลวงพะงั่วเข้าครองเมืองสองแคว แล้วได้อภิเษกกับพระขนิษฐาของพระมหาธรรมราชาลิไท ทำให้ราชวงศ์สุโขทัยกับราชวงศ์สุพรรณภูมิ เข้ามาใกล้ชิดกัน

ขณะที่ทางอยุธยานั้น การแข่งขันทางการเมืองระหว่างราชวงศ์ อู่ทองหรือละโว้กับราชวงศ์สุพรรณภูมิก็กำาลังดำเนินอยู่ ต่อมาพระมหาธรรมราชาลิไท ได้ใช้กุศโลบายทางการเมืองโดยการ ทรงออกผนวชแล้วขอบิณฑบาตเมืองสองแคว หรือพิษณุโลกคืนจากอำนาจของ อยุธยา ที่มีขุนหลวงพะงั่วดูแลอยู่พระเจ้าอู่ทองจึงมีข้อเสนอยินยอมคืนเมืองสอง แควให้แต่มีข้อแม้ว่า พระมหาธรรมราชาลิไท จะต้องมาปกครองเมืองสองแควแทน ืและที่เมืองสุโขทัยนั้นให้ผู้อื่นเข้าไปดูแล

ซึ่งผู้ที่ได้รับการส่งมาให้ดูแลก็คือ พระมหาเทวีซึ่งคือพระขนิษฐาของพระมหาธรรมราชาลิไท ที่เป็นมเหสีพระองค์ หนึ่งของขุนหลวงพะงั่วนั้นเอง พระมหาธรรมราชาลิไท ยินยอมเพราะถึงอย่างไรก็นับได้ว่าได้เมืองคืนมา โดยที่เมืองสุโขทัยซึ่งเป็นศูนย์กลางอำนาจของสุโขทัยนั้นแม้พระองค์ จะไม่ได้ปกครองเองแต่ผู้ที่ดูแลก็คือพระขนิษฐาของพระองค์พระมหาเทวีดูแล เมืองสุโขทัยอยู่ 7 ปี

ในปี ค.ศ.1369 เกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่กรุงศรีอยุธยา เมื่อ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 พระเจ้าอู่ทองสวรรคต พระราเมศวรพระราชโอรสขึ้น เสวยราชสมบัติได้เพียงปีเดียว ขุนหลวงพะงั่ว ก็ยกพลจากเมืองสุพรรณบุรีเข้ากรุงศรีอยุธยา พระราเมศวรที่ในยามนั้นคงจะรู้ถึงอำนาจของขุนหลวงพะงั่วดี ยอมสละราชสมบัติให้โดยง่ายดาย แล้วขุนหลวงพะงั่วก็สถาปนาตัวเองเป็น สมเด็จพระบรมราชาธิราชขุนหลวงพะงั่ว

ขณะเดียวกันในช่วงที่ขุนหลวงพะงั่วยกทัพเข้ากรุงศรีอยุธยานั้น พระมหาธรรมราชาลิไท ก็ได้รวบรวมพลจากเมืองต่างๆของสุโขทัยเป็นจำานวนมาก ยกเข้าไปยังเมืองสุโขทัย คงเพราะต่อมาเมื่อรู้ว่าขุนหลวงพะงั่วได้เมืองอยุธยา โดยไม่มีการรบพุ่งกัน ทำให้เหตุผลในการรวมพลของพระมหาธรรมราชา ลิไทที่ยกมายังเมืองสุโขทัยนั้นปรากฏออกมาในศิลาจารึกว่า เพื่อนมัสการพระพุทธบาทจำาลอง

ต่อมา ค.ศ.1371 คือ อีก 1 ปีต่อมา พระมหาธรรมราชาลิไท สวรรคต เกิดการแก่งแย่งและปัญหาภายในขึ้นในกรุงสุโขทัย สมเด็จพระบรมราชาธิราช ขุนหลวงพะงั่วก็ส่งคนของตัวเองขึ้นมาปราบปรามเมืองสุโขทัยอีกครั้ง ยึดได้แล้ว ก็ได้ยกเมืองให้กับมเหสีของตัวเอง ที่เป็นพระขนิษฐาของพระมหาธรรมราชาลิไท ขึ้นมาปกครองอีกครั้งหนึ่ง

หลังจากรัชสมัยของกษัตริย์สตรีพระองค์นี้แล้ว ราชโอรสของพระมหา เทวีกับสมเด็จพระบรมราชาธิราชขุนหลวงพะงั่ว ทรงพระนามว่าพระศรีเทพาหุราชก็ขึ้นครองเมืองสุโขทัยต่อมาช่วงเวลานี้ถือว่าสุโขทัยปกครองโดยบุคคลจากราชวงศ์สุโขทัยสุพรรณภูมิ การเมืองภายในสุโขทัยยังไม่นิ่งทำให้พระศรีเทพาหุราชต้องเชิญพ่อนมใสดำ ซึ่งเป็นทั้งคนสนิทของตัวเองและพระมหาธรรมราชาลิไท มาช่วยราชการ

ทำให้บ้านเมืองสงบลง แต่ปรากฏว่าเมื่อ ค.ศ.1388 เมื่อสมเด็จพระบรมราชาธิราช ขุนหลวง พะงั่ว สวรรคตลงที่อยุธยาพระศรีเทพาหุราช ก็ประนีประนอมกับราชวงศ์สุโขทัย โดยการยกเมืองสุโขทัยให้คนสายของพระมหาธรรมราชาลิไท ปกครองกันเอง โดยที่พระศรีเทพาหุราชได้ไปตั้งมั่นอยู่ที่เมืองกำแพงเพชรแทน

ซึ่งปรากฏว่าผู้ที่มาเป็นกษัตริย์พระองค์ต่อมาคือ พระเจ้าไสลือไท ซึ่ง เป็นหลานพระเจ้าลิไท และน่าจะมีอำานาจในราชสำนักช่วงนั้นมากจึงสามารถ ขึ้นมาเป็นกษัตริย์แซงหน้าบุคคลที่อาวุโสอื่นๆได้ แต่เมื่อสิ้นกษัตริย์ไสลือไทแล้ว กษัตริย์องค์ต่อมาคือ พระมหาธรรมราชาธิราช ผู้เป็นราชโอรสของพระมหาธรรมราชาลิไทก็ขึ้นมาเป็นกษัตริย์ด้วยความอาวุโสและจากการสนับสนุนของเชื้อสาย สุโขทัยสุพรรณภูมิที่เมืองกำแพงเพชรอีกครั้งหนึ่ง

แล้วสุโขทัยก็ผนวกเข้าเป็นส่วน หนึ่งอย่างเป็นทางการกับกรุงศรีอยุธยาในสมัยที่กรุงศรีอยุธยามีกษัตริย์ปกครอง คือ พระนครินทราชาธิราช ซึ่งเป็นกษัตริย์กรุงศรีอยุธยา ที่มีพระบิดาเป็นเชื้อ สุพรรณภูมิและพระมารดาเป็นสุโขทัย และพระองค์เองก็มีมเหสีเป็นชาวสุโขทัย พระนครินทราชาธิราช หรือพระนครอินทร์ที่รวมสุโขทัยเข้าเป็นส่วนหนึ่งของกรุงศรีอยุธยา เป็นอันสิ้นสุดอำานาจของแคว้นสุโขทัย ที่เคยยิ่งใหญ่และรุ่งเรืองซึ่งในเวลาต่อมาสุโขทัยเมื่อเข้าเป็นส่วนหนึ่งของกรุงศรีอยุธยาแล้วก็ถูกลดบทบาทลง อย่างต่อเนื่อง