พระเจ้าตาก พิชิตศึกโพธิ์สามต้น

พระเจ้ามังระกษัตริย์พม่าได้ส่งแม่ทัพ คือ เนเมียวสีหบดี และ มังมหานรธาเข้าตีกรุงศรีอยุธยาทุก ๆ ด้าน ตีจนกรุงศรีอยุธยาแตก พม่าได้รวบริบทรัพย์จับผู้คน จับสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรได้และข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยภิกษุสามเณรไปเมืองพม่า มีกองทัพพม่า รวม 3,000 คน ตั้งอยู่ที่ค่ายโพธิ์สามต้น ทำหน้าที่ดูแลกรุงศรีอยุธยาคอยรวบรวมผู้คนและทรัพย์สิ่งของส่งไปพม่า

เมื่อพระเจ้าตากเตรียมกองทัพอยู่ที่เมืองจันทบุรีนั้น มีข้าราชการเก่าในกรุงศรีอยุทธยาที่หลบหนีพ้นพม่าได้ ทราบว่าเจ้าตากรวบรวมรี้พลจะมาแก้แค้นพม่าก็ลงไปเข้าด้วยหลายคน มีหลวงศักดิ์นายเวรมหาดเล็ก แลนายสุจินดาหุ้มแพรมหาดเล็ก (คือกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท) พระเจ้าตากได้นายทัพนายกองเพิ่มเติมมากขึ้น

ปี พ.ศ.2310 สิ้นมรสุม พระเจ้าตากต่อเรือรบได้ 100 ลำ รวบรวมทหารทั้งไทยจีนได้ประมาณ 5000 ก็ยกกองทัพเรือออกจากเมืองจันทบุรี เมื่อมาถึงเมืองชลบุรีพวกราษฎรพากันกล่าวโทษนายทองอยู่นกเล็ก ซึ่งเจ้าตากตั้งให้เปนพระยาอนุราฐอยู่รักษาเมืองชลบุรี ว่าประพฤติเปนโจร ให้สมัครพรรคพวกเที่ยวปล้นเรือลูกค้าเก็บเอาทรัพย์สมบัติ ชำระได้ความเป็นสัตย์ พระเจ้าตากก็ให้ประหารชีวิตนายทองอยู่นกเล็กเสีย พอจัดการเมืองชลบุรีเรียบร้อยแล้ว เจ้าตากก็ยกกองทัพเรือมาเข้าปากน้ำเจ้าพระยา

ฝ่ายนายทองอินซึ่งพม่าให้ตั้งรักษาเมืองธนบุรี รู้ว่าพระเจ้าตากยกกองทัพเรือเข้ามาทางปากน้ำ ก็ให้รีบขึ้นไปบอกแก่สุกี้เแม่ทัพที่ค่ายโพธิ์สามต้น แล้วเรียกคนขึ้นรักษาป้อมวิไชยประสิทธิ์ แลหน้าที่เชิงเทินเมืองธนบุรีคอยจะต่อสู้ ครั้นกองทัพพระเจ้าตากยกขึ้นมาถึง พวกรี้พลที่รักษาหน้าที่เห็นว่าเป็นกองทัพพระเจ้าตากยกมาก็ไม่เป็นใจที่จะต่อสู้

รบพุ่งกันหน่อยหนึ่งเจ้าตากก็ตีได้เมืองธนบุรี จับตัวนายทองอินได้ให้ประหารชีวิตรเสีย แล้วให้เร่งกองทัพขึ้นไปยังกรุงศรีอยุธยา ฝ่ายสุกี้แม่ทัพพม่าที่ค่ายโพธิ์สามต้นได้ทราบความจากคนที่นายทองอินให้ไปบอกข่าว ไม่ช้าพวกที่แตกหนีไปจากเมืองธนบุรีก็ตามไปถึง บอกสุกี้ว่าเสียเมืองธนบุรีแก่พระเจ้าตากแล้ว

สุกี้ได้ทราบก็ตกใจ ให้รีบเตรียมรักษาค่ายโพธิ์สามต้น แลเวลานั้นเป็นเวลาฤดูฝน สุกี้เกรงว่ากองทัพสยามจะขึ้นไปถึงเสียก่อน จึงให้มองย่านายทัพรองคุมพลพวกมอญแลสยามที่ไปยอมอยู่ด้วย ยกเป็นกองทัพเรือลงมาตั้งสกัดคอยต่อสู้อยู่ที่เพนียด

พระเจ้าตากยกขึ้นไปถึงกรุงศรีอยุธยา ในค่ำวันนั้น ได้ความว่ามีกองทัพข้าศึกลงมาตั้งอยู่ที่เพนียด ยังไม่ทราบว่ากำลังข้าศึกจะมามากน้อยเท่าใดก็ยั้งอยู่ ฝ่ายพวกสยามที่มาในกองทัพ มองย่ารู้ว่ากองทัพสยามด้วยกันยกขึ้นไปก็รวนเรจะหลบหนีไปบ้าง จะมาเข้ากับพระเจ้าตากบ้าง

มองย่าเห็นพวกสยามไม่เป็นใจต่อสู้ข้าศึก เกรงจะพากันเปนขบถขึ้น ก็รีบหนีเอาตัวรอดกลับไปค่ายโพธิ์สามต้นในค่ำวันนั้น พอรุ่งเช้าขึ้นเจ้าตากทราบความจากพวกสยามที่หนีพม่ามาเข้าด้วย ว่าข้าศึกถอยหนีจากเพนียดหมดแล้วก็รีบยกตามขึ้นไป

แลค่ายพม่าที่โพธิ์สามต้นนั้นตั้งข้างฟากตะวันออกและ ค่ายข้างฟากตะวันตก ตัวสุกี้แม่ทัพอยู่ค่ายข้างฟากตะวันตก ค่ายนี้พม่ารื้อเอาอิฐตามวัดมาก่อกำแพงทำเชิงเทินมั่นคงมาแต่ครั้งเนเมียวสีหบดีแม่ทัพใหญ่อยู่เมื่อล้อมกรุงศรีอยุธยา จึงเป็นที่มั่นของสุกี้

ต่อมา พระเจ้าตากยกตามมองย่าขึ้นไปถึงโพธิ์สามต้นเวลาเช้า ก็สั่งให้ทหารระดมตีค่ายพม่าข้างฟากตวันออก พอเวลาสามโมงเช้า ก็ได้ค่ายนั้น พระเจ้าตากจึงให้เข้าตั้งรักษาค่าย แล้วให้ทำบันไดสำหรับจะพาดปีนค่ายพม่าข้างฟากตะวันตกแต่เวลาเช้าวันนั้น

ครั้นพร้อมเสร็จพอเวลาค่ำก็ให้พระยาพิพิธ พระยาพิไชยนายทหารจีน คุมกองทหารจีนไปตั้งประชิดค่ายสุกี้ทางด้านวัดกลาง พอรุ่งเช้าก็ให้กองทหารไทยจีนเข้าระดมตีค่ายสุกี้พร้อมกัน รบกันแต่เช้าจนเที่ยง กองทัพพระเจ้าตากก็เข้าค่ายพม่าได้ ฆ่าสุกี้แม่ทัพพม่าตายในที่รบ พวกไพร่พลที่เหลือตาย มองย่าพาหนีไปได้บ้าง แต่ที่จับได้แลที่เป็นสยามยอมอ่อนน้อมโดยดีนั้นเป็นอันมาก พระเจ้าตากตีได้ค่ายพม่าที่โพธิ์สามต้นก็ได้กรุงศรีอยุทธยากลับคืนมา