สนธิสัญญานาซี-โซเวียต

สนธิสัญญานาซี-โซเวียต หรือที่รู้จักกันในชื่อสนธิสัญญาโมโลตอฟ-ริบเบนทรอป เป็นข้อตกลงไม่รุกรานซึ่งกันและกันที่ลงนามในเดือนสิงหาคมปี 1939 ระหว่างเยอรมนีนาซีกับสหภาพโซเวียต ข้อตกลงนี้เปิดทางให้ฮิตเลอร์บุกโปแลนด์และยุโรปตะวันตกได้ โดยไม่ต้องกังวลว่าจะต้องเผชิญหน้ากับกองทัพโซเวียตพร้อมกัน ขณะที่สตาลินก็ได้เวลาสะสมอาวุธ และมีอิสระมากขึ้นในยุโรปตะวันออก

ในข้อตกลงยังมีการแบ่งยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกออกเป็นเขตอิทธิพลของแต่ละฝ่าย ซึ่งมีผลโดยตรงต่อรูปแบบการสู้รบในช่วงต้นของสงครามโลกครั้งที่สอง แต่ท้ายที่สุด ข้อตกลงก็ถูกทำลายเมื่อเยอรมนีหันมารุกรานสหภาพโซเวียตในเดือนมิถุนายน 1941

ถ้าอยากเข้าใจว่าทำไมโซเวียตถึงเลือกจับมือกับเยอรมนีแทนที่จะร่วมกับอังกฤษหรือฝรั่งเศส ก็ต้องย้อนกลับไปดูเหตุการณ์ก่อนปี 1939 ฮิตเลอร์ขึ้นมามีอำนาจในปี 1933 แล้วก็เริ่มนโยบายต่างประเทศแบบก้าวร้าว หวังจะขยายดินแดนเยอรมนี โดยเฉพาะทางตะวันออก ตามที่เขาเขียนไว้ในหนังสือ Mein Kampf เขาต้องการล้มล้างสนธิสัญญาแวร์ซาย ยึดดินแดนคืน และติดอาวุธในพื้นที่อย่างไรน์แลนด์ ออสเตรีย แล้วก็มาเป้าหมายที่เชโกสโลวาเกียในปี 1938

ที่สำคัญคือ สตาลินไม่ได้รับเชิญไปประชุมที่มิวนิก ที่ซึ่งอังกฤษ ฝรั่งเศส อิตาลี และเยอรมนี ตัดสินใจกันเองว่าจะยกดินแดนซูเดเทนให้ฮิตเลอร์ โดยที่โซเวียตต้องนั่งดูแบบไม่มีบทบาทอะไรเลย แม้จะเป็นสมาชิกสันนิบาตชาติ

สตาลินมองพฤติกรรมของฮิตเลอร์ด้วยความระแวง การประชุมที่มิวนิกทำให้สตาลินรู้ว่าเขาไม่สามารถไว้ใจอังกฤษหรือฝรั่งเศสได้ว่าจะช่วยโซเวียตหากเยอรมนีโจมตี ดังนั้นเขาจึงเริ่มพิจารณาทำข้อตกลงกับเยอรมนีแทน เพื่อหลีกเลี่ยงสงคราม และใช้เวลาเตรียมตัว รวมถึงเจรจาเรื่องพื้นที่กันชนในภูมิภาค

ในขณะเดียวกัน ฮิตเลอร์ที่ได้อิตาลีเป็นพันธมิตรไปแล้ว ก็อยากให้โซเวียตอยู่นิ่ง ๆ ไม่ยุ่งตอนที่เขาบุกยุโรปตะวันตก

ถึงแม้ชาวอังกฤษหลายคนอยากเห็นรัฐบาลจับมือกับโซเวียตเพื่อต้านฮิตเลอร์ แต่ผู้นำอย่างนายกฯ เชมเบอร์เลนไม่เห็นด้วย เขามองว่าสตาลินไม่น่าไว้ใจ แถมการเจรจากับโซเวียตก็มีปัญหา เพราะโปแลนด์ไม่ยอมให้ทหารโซเวียตข้ามแดนของตัวเอง แม้ในกรณีที่ถูกเยอรมนีบุก

ในเดือนมิถุนายน 1939 โซเวียตกับเยอรมนีก็เริ่มเจรจาทางการทูตอย่างจริงจัง เริ่มจากเรื่องการค้า แล้วขยับไปสู่ข้อตกลงไม่รุกรานกัน จนกระทั่งวันที่ 23 สิงหาคม ทั้งสองฝ่ายก็ลงนามในสนธิสัญญานาซี-โซเวียต ซึ่งนอกจากสัญญาว่าจะไม่รุกรานกันแล้ว ยังมีข้อตกลงลับที่อนุญาตให้ทั้งสองฝ่ายสามารถใช้กำลังกับประเทศเพื่อนบ้าน และแบ่งยุโรปกลางกับตะวันออกกันคนละครึ่ง

ข้อตกลงนี้ทำให้นักการเมืองอังกฤษและฝรั่งเศสช็อก และทำให้พวกคอมมิวนิสต์หลายคนเริ่มตีตัวออกห่างจากสตาลิน

แล้วในวันที่ 1 กันยายน 1939 ฮิตเลอร์ก็เปิดฉากบุกโปแลนด์ อังกฤษกับฝรั่งเศสเลยประกาศสงครามกับเยอรมนีในอีกสองวันต่อมา ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของสงครามโลกครั้งที่สอง หลังจากนั้นกองทัพแดงของโซเวียตก็เข้ายึดโปแลนด์ฝั่งตะวันออกเช่นกัน การที่โปแลนด์แพ้อย่างรวดเร็วเป็นเพราะกลยุทธ์บลิทซ์ครีกของเยอรมันที่เหนือชั้น

จากนั้นก็มีข้อตกลงเพิ่มเติมที่ช่วยยืนยันเส้นเขตแดนใหม่ โดยให้โซเวียตได้ควบคุมรัฐบอลติกหลายแห่ง ส่วนเยอรมนีก็ได้พื้นที่ในโปแลนด์มากกว่า

ต่อมาในวันที่ 22 มิถุนายน 1941 ฮิตเลอร์ก็ทรยศ ขึ้นแผนปฏิบัติการบาร์บารอสซา บุกโซเวียตเต็มรูปแบบ ซึ่งนำไปสู่การสู้รบระหว่างอดีตพันธมิตรกันเอง

ถึงแม้สงครามจะต้องแลกมาด้วยความสูญเสียอย่างมหาศาล แต่กลยุทธ์ทางการทูตของสตาลินก็เหมือนจะได้ผล เพราะในท้ายที่สุด โซเวียตสามารถขยายอิทธิพลและควบคุมดินแดนจำนวนมากหลังสงครามได้สำเร็จ